Androgeny nadnerczowe i ich rola
Kora nadnerczy jest miejscem syntezy wielu hormonów steroidowych, w tym hormonów o działaniu androgennym (nasilającym cechy męskie).
Androgeny nadnerczowe odgrywają dużą rolę w zapoczątkowaniu procesów dojrzewania w okresie dziecięcym i młodzieńczym, następnie obserwuje się zjawisko adrenopauzy – stopniowego zmniejszania wydzielania androgenów nadnerczowych z wiekiem.
Androgenem nadnerczowym produkowanym w największych ilościach jest DHEA-S (siarczan dehydroepiandosteronu), który w wielu tkankach przekształca się w dehydroepiandrosteron (DHEA) i w takiej formie rozpoczyna działanie. Co o nim wiemy?
- Jest to słaby androgen, jego efekt jest około 100-krotnie słabszy niż sztandarowego androgenu jądrowego – testosteronu (testosteron jest przekształcany do aktywnej formy, której porównanie z DHEA-S wypada jeszcze bardziej niekorzystnie dla androgenu nadnerczowego).
- W niewielkich ilościach może jednak przekształcać się do testosteronu i innych silniej działających androgenów, jak również do estrogenów – hormonów żeńskich.
- Istnieją także specyficzne receptory steroidowe, niezwiązane z działaniem androgennym, lecz z funkcjonowaniem innych układów, w szczególności odpornościowego i sercowo-naczyniowego, oraz z przekazywaniem bodźców w układzie nerwowym,
Adrenopauza i jej znaczenie
Adrenopauza, czyli zmniejszenie wydzielania androgenów nadnerczowych związane z wiekiem - pojawia się około 30 r.ż, w przeciwieństwie do menopauzy jest zjawiskiem stopniowym - spadek poziomu DHEA-S wynosi średnio 1-2% rocznie. Wobec powyższego pojawiają się następujące pytania:
- Czy adrenopauza jest ważnym dla zdrowia zjawiskiem powiązanym z procesami starzenia, czy jest to proces mało istotny, niejako pozostałość po dużej aktywności nadnerczy w okresie dojrzewania
- Czy adrenopauza analogicznie do meno/andopauzyjest odpowiedzialna za objawy wiązane z procesami starzenia na tle niedoborów hormonów płciowych jak:
- wzrost masy tłuszczowej, zmniejszenie masy mięśniowej i kostnej,
- zaburzenia funkcji seksualnych,
- objawy psychofizyczne typu odczucie zmęczenia, osłabienia, cechy depresyjne
- objawy wiązane z menopauzą (uderzenia gorąca, spadek elastyczności skóry)
- Czy adrenopauza może być przyczyną chorób układu sercowo-naczyniowego, nerwowego i odpornościowego związanego z nieandrogennym działaniem DHEA
- Czy powinniśmy uzupełniać androgeny nadnerczowe przez analogię do leczenia hormonozastępczego w okresie menopauzy i andropauzy?
Na pierwszy rzut oka wydaje się, że tak, jednak szczegółowe rozważania napawają specjalistów sceptycyzmem:
- androgenny efekt DHEA-S jest słaby i nie ma żadnego znaczenia w porównaniu z działaniem androgenów pochodzenia jądrowego czy jajnikowego.
- nieandrogenny efekt DHEA-S – postulowany dobroczynny wpływ na układ odpornościowy, naczyniowy, nerwowy i inne – to efekt działania miejscowego – wytwarzania i następnie szybkiej degradacji DHEA w okolicach receptorów. Stężenie tego hormonu w krwi zdaje się nie mieć na te procesy żadnego wpływu..
Teoretyczne rozważania dają podstawy do stosowania androgenów nadnerczowych kobietom w okresie menopauzy z potwierdzoną istotną adrenopauzą przy pomocy oznaczeń poziomu DHEA-S. U tych kobiet produkcja steroidów jajnikowych jest mała, jeżeli dokłada się obniżenie poziomu DHEA-S – może mieć to znaczenie kliniczne.
Leczenie androgenami nadnerczowymi
Zaprezentowane wyżej dywagacje potwierdzają wyniki badań klinicznych nad efektem podawania DHEA-S. Są one w większości negatywne – tzn w większości badań nie stwierdza się prozdrowotnych efektów leczenia andropauzy przy pomocy DHEA-S
Amerykański urząd regulujący obrót lekami (FDA), znany z rygorystycznego podejścia do preparatów leczniczych uznał działanie DHEA-S za mało istotne i dopuścił ten preparat do obrotu pozareceprurowego i pozaaptecznego. Działanie to powieliło wiele innych urzędów, także w Polsce.
Agresywna reklama tego leku jako panaceum na “męskie” problemy nie jest oparta na jednoznacznych danych. Stosowanie tego preparatu u kobiet w okresie menopauzy może być pomocne, może pomagać w zwalczaniu uciążliwych objawów niedoboru hormonów płciowych. Powinno być jednak poparte krytyczną analizą objawów, badaniami hormonalnymi, a także odbywać się pod kontrolą lekarską, ze względu na możliwe objawy uboczne.